MenuBestaat er Slecht Cholesterol?
Wanneer er over cholesterol gesproken wordt dan heeft men het vaak over goed en slecht cholesterol. In feite kent cholesterol maar een vorm, één soort molecuulstructuur. Het wordt wel op verschillende manier vervoerd in de bloedbaan. De lever maakt hiervoor ‘pakketjes’ aan om meerdere stoffen tegelijk te vervoeren. Deze pakketjes bevatten allemaal cholesterol:
1. Chyclomicronen: dit is vet dat via de darmen door de lever wordt opgenomen uit de voeding. Eenmaal in je bloed opgenomen is het binnen een uur, maar vaak nog veel sneller, weer verdwenen. Ben je nuchter tijdens de bloedtest dan zal je deze vorm dus niet meer in het bloed aantreffen. Slechts 20% van het cholesterol in je lichaam komt uit de voeding, de rest maakt het lichaam zelf aan.
2a. VLDL (very low density lipoproteïne), bevatten voor het grootste gedeelte triglyceriden, een klein deel is cholesterol
2b. IDL (intermediate density lipoproteïne): komt voor uit VLDL, het pakketje is iets gekrompen nadat de eerste triclyceriden zijn afgegeven (deze tussenvorm wordt bij een bloedtest niet gemeten).
2c. LDL (low density lipoproteïne), wat voortkomt uit IDL: nadat de meeste van de triglyceriden zijn afgegeven aan de cellen die het nodig hebben wordt het pakketje nog een stukje kleiner en bevat voornamelijk cholesterol en nog een aantal andere stoffen die vetoplosbaar zijn.
3. HDL (high density lipoproteïne): dit wordt ook door de lever, en in mindere mate de darmen, gevormd. HDL kan cholesterol opnemen uit de weefsels en terugbrengen naar de lever, waar het wordt vernietigd, uitgescheiden met de galzouten of hergebruikt.
Men veronderstelt dat HDL een bijdrage kan leveren aan het voorkomen van vaatvernauwing. Wellicht kan het zelfs cholesterol verwijderen uit al aanwezige plaque in de vaatwanden. Hieraan heeft HDL het predikaat ‘goed cholesterol’ te danken.
Bij een bloedtest worden waarden bepaald voor totaal cholesterol, triglyceriden, LDL en HDL. Vrijwel altijd maakt men het onderscheid tussen HDL en LDL door te spreken van goed en slecht cholesterol. Maar is dit terecht?
Slecht cholesterol bestaat niet
In principe bestaat er geen slecht cholesterol: je lichaam maakt LDL-deeltjes in overvloed aan, zeker als je weinig koolhydraten eet, en het is niet logisch dat het lichaam zomaar stoffen aanmaakt die je gezondheid bedreigen. Vergeet niet dat cholesterol een onmisbare stof in het lichaam is. Het is betrokken bij tal van essentiële processen, zoals de productie van een aantal hormonen, vitamine D en galzuren en het belangrijkste: het is de grondstof voor de mitochondriën en membranen van alle lichaamscellen. Zonder cholesterol geen leven! Als je je goed realiseert hoe belangrijk cholesterol is, dan snap je niet dat farmaceutische bedrijven ooit op het idee zijn gekomen om door middel van medicijnen te gaan inbreken op de productie van cholesterol. Maar daar kom ik in een ander blog nog op terug.
LDL-cholesterol heeft een slechte naam gekregen doordat het wordt aangetroffen in de plaque die ontstaat bij atherosclerose (slagaderverkalking). Gesuggereerd wordt vaak dat LDL zomaar kan neerslaan in de vaten als je er teveel van hebt en dat je het daarom maar beter zo laag mogelijk kan houden, desnoods met medicijnen. Maar dit is onzin: gezond LDL is helemaal niet in staat om zich in de vaatwand te nestelen: het kan heel simpel die, slechts 1 cel dikke, barrière helemaal niet passeren. (Bron: Paul Mason) Het doet gewoon wat het moet doen: namelijk de triglyceriden als brandstof aan de cellen afleveren (als VLDL) om vervolgens als LDL nog even door de bloedbaan te reizen om her en der waar nodig cholesterol en wat andere nuttige stoffen aan de cellen te leveren. Na twee tot vier dagen wordt het vernietigd of hergebruikt.
Slecht gedrag
Vanwaar dan toch dat predikaat slecht? Dat komt omdat LDL zich slecht kan gaan gedragen en dat gebeurt wanneer het beschadigd raakt. Het op elk LDL-deeltje aanwezige apolipoproteïne B100 (afgekort apoB) zorgt ervoor dat het uit de bloedbaan genomen kan worden. Alle cellen hebben een ontvanger, een receptor, die met dit ApoB communiceren: zo wordt het herkend en fungeert het als het ware als een sleutel op het slot van de cellen.
ApoB kan beschadigd raken wanneer het voortdurend in contact komt met hoge bloedsuikers. Wanneer het eenmaal beschadigd is, dan herkennen de receptoren van de cellen het LDL niet meer: de sleutel is kapot dus het kan niet uit de bloedbaan genomen worden. Op die manier blijft zo’n LDL-deeltje heel lang circuleren in de bloedbaan, waarbij het steeds kleiner wordt en meer versuikerd raakt. Hierdoor wordt het vatbaar voor oxidatie, een proces wat nog versneld wordt als er veel omega 6 in het bloed aanwezig is. (Dit is de reden waarom je plantaardige olie zoveel mogelijk moet vermijden!)
Die kleine, venijnige, LDL noemen we small dense LDL (sdLDL). Je kunt het niet direct aantonen bij een bloedtest, maar het gaat gewoonlijk gepaard met een laag HDL-cholesterol en hoge triglyceriden. Het is daarom zo van belang om op de verhoudingen te letten: HDL boven de 1 (mannen) of 1,2 (vrouwen), triglyceriden beneden de 2 (liefst een stukje lager) en de verhouding totaal cholesterol/HDL beneden de 5. Het mooiste is als het aandeel HDL minimaal 25% van het totaal cholesterol uitmaakt. Dit is over het algemeen te bereiken door onbewerkte, koolhydraatarme voeding met gezonde vetten. Zorg voor een stabiel bloedsuiker en vermijd alle plantaardige oliën, behalve olijfolie. Bak in roomboter en vermijd lightproducten. Deze zijn vaak sterk bewerkt en juist de dierlijke vetten in vlees, vette vis, eieren, roomboter en volle melkproducten zorgen voor een hoger HDL-cholesterol.
Stop met focussen op LDL-cholesterol
Het feit dat artsen zich blind staren op het LDL dat uit je bloedtest naar voren komt is waarschijnlijk te danken aan het feit dat er alleen hier medicijnen voor zijn. Tot op heden is men er niet in geslaagd om medicijnen te maken die het HDL verhogen, maar het LDL verlagen gebeurt zeer succesvol met cholesterolverlagende medicijnen, meestal in de vorm van een statine. Dat je hiermee uiteindelijk niets opschiet, er is maar een zeer kleine groep die een heel klein beetje profijt kan hebben van statines, is nog slecht tot de medische wereld doorgedrongen. Het overgrote deel van de mensen die deze middelen slikt heeft veel last van de bijwerkingen, ontwikkelt andere ziektebeelden ten gevolge van het kunstmatig verlagen van het cholesterol en zal er geen dag langer door leven. Zie: de (on)zin van cholesterolverlagende medicijnen.
LDL-cholesterol is een zeer zwakke voorspeller van de kans op hart- en vaatziekten
Rekenmodellen die de kans op hart- en vaatziekten berekenen kijken naar een aantal factoren. Bij de meeste simpele, die de Nederlandse Huisartsvereniging gebruikt, (bron) moet naast de leeftijd en het geslacht ingevuld worden of er sprake is van diabetes, reuma en/of nierschade en worden bloeddruk, totaal cholesterol en LDL-cholesterol meegenomen. Hierop berekent het systeem de kans op overlijden binnen 10 jaar. Als alle waarden goed zijn, dan maakt het niet uit hoe hoog het LDL is. Wetenschappers hebben dus al lang bepaald dat alleen een hoog LDL niet van betekenis is. Toch zullen de meeste huisartsen je iets anders vertellen.
Huisartsen gebruiken ook vaak de app CVRM risicometer. De versie van 2012 is gratis, de nieuwste versie van 2019 kost 0,89 cent. Deze gegevens moeten ingevoerd worden: geslacht, leeftijd, roken, reumatoide artritis, systolische bloeddruk (= bovendruk) en de TC/HDL ratio (= het totaal cholesterol gedeeld door het HDL). Als je dit allemaal hebt ingevuld dan zie je in procenten wat de kans is op ziekte of overlijden door hart- en vaatziekten.
Een modernere kijk op cholesterol is om helemaal niet meer te kijken naar het LDL, maar dit schema te hanteren:
- Triglyceriden < 0,5 mmol/l? Je hoeft niet verder te kijken, er is geen extra risico. Triglyceriden > 0,5 mmol/l? Ga naar vraag 2.
- HDL > 1,5 mmol/l? Geen extra risico. HDL < 1,5? Ga naar vraag 3.
- Bereken de triglyceriden – HDL ratio: deel de triglyceriden door het HDL. Is dit lager dan 0,8 mmol/l? Gefeliciteerd, je loopt geen extra risico op hart- en vaatziekten.
(Opmerking: dit zijn vrij strikte getallen en je hebt echt wel wat marge voordat je je zorgen moet gaan maken. Een Triglyceriden : HDL > 1,8 mmol/l wordt pas slecht genoemd)
De meeste mensen die over gaan op een vorm van low carb high fat voeding bereiken na verloop van tijd een of meerdere van deze waarden. Is dit niet het geval dan zal je met de dokter moeten bespreken wat de beste strategie is. Bedenk daarbij dat een bloedtest een moment opname is: je hebt meerdere metingen nodig om een goed beeld te krijgen. Lees eens op de site van Dave Feldman hoe je je cholesterol kan beïnvloeden en probeer eens uit wat het effect is van meer of minder verzadigd vet eten. Dave heeft met al zijn experimenten twee belangrijke dingen ontdekt:
- Het is alleen van belang wat je drie tot vijf dagen voor de test eet, dus je hoeft niet eerst maandenlang anders te eten om het verschil te maken.
- Er is een omgekeerd evenredig verband tussen de hoeveelheid vet die je eet en de hoogte van het LDL-gehalte. Met andere woorden: hoe meer vet je eet, hoe lager het LDL zal uitvallen. Ik heb dit zelf ook al geconstateerd. Tegelijkertijd gaat je HDL omhoog en de triglyceriden omlaag door meer vet te eten.
Maar let op: bovenstaande geldt voor mensen die al een vorm van LCHF/Keto doen. Leef je voornamelijk op koolhydraten, probeer dan je bloedwaarden te verbeteren door te kiezen voor voeding die je bloedsuikers minder laat variëren, eet onbewerkt voedsel en laat plantaardige olie (behalve olijfolie) staan. Dit voedingspatroon moet je aanmerkelijk langer volhouden voordat je verbetering in je cholesterolprofiel zult zien. Zeker als je door andere voeding gaat afvallen kan je beter wachten tot je gewicht stabiel is voordat je kritisch naar je bloedvetten gaat kijken.
Samenvatting
Er bestaat maar een soort cholesterol. De termen ‘goed cholesterol’ en ‘slecht cholesterol’ leiden tot veel verwarring. LDL is een pakketje (of container, of bootje) dat cholesterol en andere vet- oplosbare stoffen vervoerd door de bloedbaan. Elk LDL pakketje heeft een ApoB100-deeltje aan de buitenkant. Dit fungeert als de sleutel op het slot van de cellen. ApoB100 kan beschadigd raken door hoge bloedsuikers en vervolgens oxideren, wat weer versneld wordt als er teveel omega 6 in de voeding zit (overmatig gebruik van plantaardige olie!). Het is dit beschadigde LDL wat kwaadaardig kan worden. De receptoren op de cellen herkennen het niet mee, waardoor het niet opgenomen kan worden. Het blijft langdurig circuleren in de bloedbaan, waarbij het steeds kleiner wordt en meer versuikerd. Deze kleine, venijnige deeltjes noemen we sdLDL en deze zijn in staat, in tegenstelling tot gezond LDL, zich te nestelen in de vaatwand waardoor zij een bijdrage kunnen leveren aan vaatvernauwing.
De aanwezigheid van sdLDL in het bloed kan je niet aantonen met de standaard bloedtest, maar het gaat gepaard met hoge triglyceriden en een laag HDL. Wanneer je dit patroon ziet, dan is de kans op beschadigd LDL erg groot.
Artsen zouden minder moeten focussen op de LDL-waarde in het bloed, omdat het een slechte voorspeller is van de kans op hart- en vaatziekten. Twee factoren die veel belangrijker zijn: de triglyceriden moeten laag zijn en het HDL voldoende hoog. Is dit niet het geval dan kan je hieraan iets proberen te doen door te kiezen voor een voeding die je bloedsuiker niet te veel beïnvloedt: vermijd toegevoegde suiker, aardappelen, pasta, rijst en brood. Het HDL kan je omhoog krijgen door te kiezen voor dierlijke vetten in vlees, vette vis, eieren, roomboter en volle melkproducten. Olijfolie en kokosolie zijn ook prima. Vermijd alle andere plantaardige olie, omdat ze tot ontstekingen in de bloedvaten leiden, een risicofactor voor het optreden van atherosclerose (slagaderverkalking). Ook sterk bewerkte voeding kan leiden tot ontstekingsreacties in de bloedvaten. Kies producten met zo min mogelijk toegevoegde ingrediënten.
Bronnen
Lezing Dr. Paul Mason, Low Carb Down Under conferentie december 2018
Wikipedia over HDL- cholesterol
Meer lezen
Een blog over plantaardige olie
